Gelişmiş güçlü ülkeler ile az gelişmiş fakir ülkeler ortasında 30 yıldır kıyasıya bir iklim tartışması sürüp gidiyor. İklim değişikliğinden, bilhassa deniz düzeyindeki yükselmeden ve çeşitlerin azalmasından en fazla ziyan gören küçük ada devletleri ile ortalarında Hindistan üzere dev ülkelerin de bulunduğu küme ziyan ve ziyanlarının gelişmiş zenginler tarafından telafi edilmesini istiyorlar.
Başta bu talep anlamsız gelse de bahsin ayrıntısına inildiğinde talebin son derece haklı olduğu görülüyor. Bir tarafta yüzlerce yıl fosil yakıt tüketerek büyüyen ve zenginleşen lakin bu üretim yapısı ile atmosferi de kirleten gelişmiş ekonomiler ve başka tarafta ise global ısınmaya neden olacak hiçbir şey yapmayan fakat ekonomileri de gelişemeyen fakir ülkeler var.
Felaketler artıyor
BM Genel Sekreteri Antonio Guterres’in dediği üzere, “Varlıklı ülkelerin ahlaki bir sorumluluğu bulunuyor. Unutmayalım ki; bu çeşit iklim zararlarına yol açan emisyonların yüzde 80’ini G20 ülkelerinden kaynaklanıyor…”
Guterres sorunu tanımlayıp tahlil için adresi de gösteriyor. İklim değişikliğinin yoksul ülkeler üzerindeki yıkıcı tesirinin örnekleri her geçen yıl daha da artıyor. Bunun en son örneklerinden biri Pakistan’ın bu yıl yaşadığı sel felaketiydi.
Aşırı sıcak hava dalgasından sonra gelen ani ve ağır yağışlar felakete yol açtı. Yaşanan trajedi büsbütün iklim değişikliğinin sonucuydu. Felakette 1700’den fazla insan hayatını kaybetti, yüzbinlerce kişi evsiz kaldı. Can kayıplarının yanı sıra Pakistan’da 30 milyar dolar dolayında bir maddi kayıp meydana geldi. Bu felakette kurban fakir Pakistan; fail ise bu iklim hareketine yol açan seragazlarını atmosfere salan varlıklı ülkelerdi.
Bu tip felaketler ve ziyanlar önümüzdeki yıllarda artarak devam edecek. Bir araştırmaya nazaran gelişmekte olan ülkeler iklim nedeniyle 2030 yılına kadar yılda 580 milyar dolar civarında ziyana uğrayacak. Bu ziyan 2050’ye kadar ise yıllık 1 trilyon dolara ulaşabilir. Muazzam bir maliyet bu. Gelişmiş ülkelerin takviyesi olmadan fakirlerin bu işin içinden çıkmaları mümkün değil.
Gelişmiş ülkeler ise fon oluşturulması fikrine soğuk bakıyorlar. Geçen yıl Glasgow’daki COP26’da kayıp ve ziyanların için bir finansal imkân yaratılması önerisi zenginler tarafından reddedilmişti. Halbuki Paris’te 2015 yılındaki toplantıda karar alınmıştı. Kelamda, gelişmiş ülkeler yoksul ülkelerin iklim konusundaki gayretlerinin ve ziyanlarının finansmanı için her yıl 100 milyar dolar vereceklerdi. Her yıl 100 milyar dolar verilmesi bir yana 2015’i izleyen beş yıl boyunca verilen paranın toplamı bile 100 milyarı bulmadı.
Bu fondan öbür gelişmiş ülkelerin 2025’e kadar iklim yardımı için yeni bir sayı daha belirlemeleri gerekiyordu.
O da olmadı…
Mısır’daki iklim tepesinde aktivistler gelişmiş ülkeleri harekete geçmeye çağırıyor.
Mısır’da finansman tartışması olacak
Konu çabucak hemen tüm COP toplantılarında gündeme geldi. Bu toplantılarda birçok karar alındı; taahhütler de verildi. Guterres’in konuşmasından kastettiği de evvelki toplantılarda, bilhassa Paris ve Glasgow’da alınan kararların uygulanması ve verilen taahhütlerin yerine getirilmesiydi. Fakat bu bahiste şu ana kadar tatminkar bir gelişme yok.
Oysa Glasgow’da ülkelerden taahhütlerini tekrar gözden geçirerek güçlendirmeleri istenmişti, ancak bunu yapan ülke sayısı 40’ı bile bulmadı. İklim değişikliği ile gayrette verilen gayeler, artan farkındalık kıymetli lakin sorun gelip finansman noktasında kilitleniyor.
Mısır’da hala devam eden ve bu hafta önderler doruğuna konut sahipliği yapacak COP27 iklim tepesinin cevap bulması gereken ana sorulardan biri de bu finansman konusu olacak. Bugüne kadar bulunamayan tahlilin Mısır’da bulunacağı konusunda optimist olmamakla birlikte yine de tartışmaları ilgiyle izleyeceğiz.
‘Kayıp ve zarar’ fonlaması
Cevap aranan soru, fakir ülkelerin iklim değişikliği ile çaba gayretlerinin nasıl finanse edileceği… Ülkelerin iklim değişikliğinin olumsuz tesirlerine ahenk göstermeleri için yapılacak yatırımların finanse edilmesi bir başlık.
Fırtına ve kasırgalara karşı erken ikaz sistemlerinin oluşturulması ya da sellere karşı bariyerlerin inşa edilmesi üzere yatırımlar gerekiyor. Öte yandan fakir ülkelerin karbon salınımlarının azaltılması için gereken yatırımlar ise farklı bir finansman gerektiriyor. Bu ülkelerin olağan şartlarda hem iklim değişikliğinin yaratacağı tesirlerle baş etmeleri hem de karbon salımının azaltılması maksadıyla gereken yatırımların yapılabilmeleri için finansman bulmaları aslında zordu. Son global faiz artırımlarından sonra finansman bulmaları daha da zorlaştı.
Bu noktada gelişmiş ülkelerin ellerini ceplerine atmalarından öteki yol yok. İklim müzakerelerinde “kayıp ve zarar” fonlaması masada tartışma konusu olmaya devam edecek. Fakir ülkeler, gelişmiş varlıklı ülkelerin yüzyıllardır atmosfere yaydıkları sera gazları nedeniyle gelişmekte uğradıkları kayıp ve ziyanların tazmini için milletlerarası bir fon oluşturulması konusunun Mısır’da sonuca bağlanmasını istiyorlar. Gelişmiş zenginler ise bu talebe şu ana kadar kayıtsız kaldılar; ya da AB’nin yaptığı üzere fon oluşturulmasına karşı çıktılar. Bakalım Mısır’da ne olacak…