İspanya’nın Valensiya kentinde geçen günlerde yaşanan sel felaketinin tesirleri hala sürüyor. Meyyit sayısı artıyor, kayıplar bulunamıyor. Pekala bu felaketin iklim değişikliğiyle ne ilgisi var? Geçen haftaki yazının akabinde bir türlü ilişkisini kuramadığımız sel felaketinin iklim kriziyle ilgisini Boğaziçi Üniversitesi İklim Değişikliği ve Siyasetleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Yönetim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Murat Türkeş’e sordum. Yarın başlayacak olan Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Kontratı Taraflar Konferansı (COP29) İklim Doruğu öncesi Türkeş ile iklim değişikliğinin artan tesirlerini, dünya ve Türkiye’yi nelerin beklediğini ve acil olarak yapılması gerekenleri konuştuk.
Boğaziçi Üniversitesi İklim Değişikliği ve Siyasetleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Yönetim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Murat Türkeş ‘İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ GAYRETİNDE ÇOK BAŞARISIZ OLDUK’
Sorularımı ve Türkeş’in cevaplarını özetle paylaşıyorum:
Biz genelde iklim değişikliğinin çok hava olayları ile kontağını kuramıyoruz. Valensiya’da yaşanan sel felaketinin iklim değişikliğiyle teması nedir?
İklim değişikliğinin nedenlerine ait üç büyük başlık var. Birincisi fizikî bilim temeli, ikincisi iklim değişikliği etkilenebilirlik, üçüncüsü ise iklim değişikliği gayreti. Bu türlü baktığımızda İspanya’da yaşanan bu sel felaketi birinci olarak coğrafik kontaklarıyla ilgili, ikincisi ise tesir ve etkilenebilirlik, ahenkle ilgili şayet burada bir açık varsa tesirini artırıyor. Üçüncüsü ise iklim değişikliği uğraşı.
Bugün iklim uğraşı zayıf ilerliyor. Yani 2016 yılında yürürlüğe giren Paris Antlaşmasından sonra global ölçekte karbondioksit salınımlarında yüzde 3’lük bir azaltım var. İklim değişikliği çabasında çok başarısız olduk.
İklim değişikliğinin bu çeşit hava olaylarını daha şiddetli hale getirmesinin örneklerinden birini Valensiya’da yaşadık. Evet, bildiğimiz atmosferik olaylar o yörenin fiziki coğrafyasıyla bu yağışı üretti ancak daha sıcak bir dünyada buharlaşmanın daha fazla olduğunu biliyoruz. İklim değişikliğiyle kontağı; bu olaylar her vakit olabiliyordu lakin artık yağış olması durumunda bilhassa yılın sıcak periyodunda bu yağışların şiddetli olmasını bekliyoruz.
‘YENİ BİR HORTUM KLİMATOLOJİSİ OLUŞTU’
Peki, Akdeniz havzasında yer alan Türkiye’yi önümüzdeki periyot neler bekliyor?
Akdeniz havzasında hortumların arttığını görüyoruz. Akdeniz havzasında hatta Türkiye’de son 20 yılda hortum sayılarında da önemli bir artış var. Yani hortum oluşumu giderek artıyor. Akdeniz havzasında yeni bir hortum klimatolojisi oluşuyor. İklim değişikliği nedeniyle hem Akdeniz’de hem de Türkiye’de bir hortum klimatolojisi de oluştu.
Bilimsel çalışmaları okuduğumuzda Akdeniz havzasında ve Türkiye’de iklim değişikliğinin olumsuz tesirleri şöyle özetlenebilir:
Yüksek hava sıcaklıklarının mühletinin, şiddetinin ve büyüklüğünün artacağını görüyoruz. Kış kuraklıklarının tesiri artabilir. Buharlaşma bir yandan artıyor. Toprak neminde de bir azalma eğilimi var. Yazları Türkiye’nin batı ve güney yarısında çok daha sıcak ve kurak, yağış olması durumda da çok yağışlar oluşabilecek iklimler tekrar bize bekliyor. Toprak neminin azaldığı bir coğrafyada yangın iklimi de değişir. Yani büyük yangınların oluşumlarını sağlayan yangınlı hava oluşumu tiplerini daha fazla yaşamaya başladık.
‘YANGIN MEVSİMİ UZADI’
Yangın sıklıklarının, yangına eğilimli sıcak periyodun değişeceğini görüyoruz. Evvelden biz temmuz, ağustos aylarında yangın beklerdik ancak artık yangın mevsimi yüksek sıcaklık ve kuraklık nedeniyle mayıstan ekim ayına kadar. Beklenenlerden biri bu.
Özellikle geçiş devirlerinde yağış oluşumlarının daha şiddetli ve çok yağışlara dönüşebildiğini görüyoruz. Yanlış yerleşmelerin olduğu yerlerde sellere, akarsular varsa taşkınlara, kentsel seller ve su baskınlarına döndüğünü görüyoruz.
Eğer iklime direngen, sürdürülebilir, yeşil, sünger kentleri oluşturamazsak önümüzdeki yıllarda kentsel su baskınlarının, kentsel afetlerin, iklim kaynaklı afetlerin, sıcak hava dalgalarının, yangınların tesirlerini daha şiddetli görebiliriz.
Kentlerde su kıtlığının yaşanabileceğini de söyleyebilirim. Bunların hepsinin tedbirlerini almak gerekiyor.
‘FOSİL YAKITLAR SÜRATLE TERK EDİLMELİ’
Somut ve acil olarak neler yapılmalı? Hangi tedbirler alınmalı?
İklim değişikliğine neden olan ana mevzular var. Bu ana mevzuların başında fosil yakıtların yakılması geliyor. Kömür, petrol, doğalgaz kullanımı devam ediyor. Evet, yenilenebilir güçte ilerleme var ancak hala elektrik gücünün büyük bir kısmında, endüstride, ulaşımda fosil yakıtları kullanıyoruz. Bu insan sistemlerinden, dallarından kaynaklanan sera gazlarını, ismini koyalım; karbondioksit, metan ve diazotmonoksiti süratle azaltmamız gerekiyor. İklim değişikliğine neden olan sera gazı salınımını azaltacak siyasetleri güçlendirmek gerekiyor.
Bir de mevzunun bir öteki tarafı var. O da yutaklar. Bütün ormanları, bataklıkları, çayırları, meraları, makilikleri, sulak alanları tüm yeşillikleri geliştirmek, ülkenin ve dünyanın yutak kapasitesini arttırmak gerekiyor. İklim değişikliği çabasında ana başlık sektörel mevzular. Hükümetlerin, lokal idarelerin, sanayi dalının yani bütün insan sistemlerinin ve farklı bölümlerin yapabileceği çok bahis var. Hepsinin iklim gayretine katkı vermesi gerekiyor. İklim eylemsizliği buradan geliyor.
İklim değişikliğinin tesirlerini aza indirmek için ahenk siyasetlerini güçlendirmemiz gerekiyor. İklim değişikliği, ahenk ve adil geçiş kelam konusu. Bunları farklı ayrı birer vagon değil, bir tren olarak düşünmek lazım. Zira global sistemde hepimiz varız. Her şey var. Her şey birbiriyle ilişkili. İklim değişikliği çabası açısından en değerlisi başta kömürü terk etmek üzere sera gazı salınımlarını süratle azaltmak.
‘ÇEVREYE ZİYAN VERMEDEN YAPACAĞIZ’
Peki, nasıl yapacağız? Etrafa tekrar ziyan vermeden yapacağız bütün bunları. Bunun en makul yolu, yeni ve yenilenebilir güç kaynaklarının birincil güç içindeki hissesini arttıracağız. Örneğin yeniden doğal kaynakları, etrafa ziyan vermeden rüzgâr ve güneş gücü kaynaklı elektrik gücünü çok bol ve ucuz üreteceğiz. Bunların depolanabileceği sistemleri de erişilebilir hale getireceğiz ve fosil yakıtları süratle terk edeceğiz.