Rusya-Ukrayna savaşı öncesinde, Rusya, Avrupa Birliği’nin (AB) en büyük doğalgaz tedarikçisi olarak öne çıkarken, 50 yıl süren boru çizgisi yatırımları sonucunda 2022 prestijiyle AB pazarındaki hissesini yüzde 40’a kadar artırmıştı.
Savaş öncesi, Rusya’nın hissesi, AB gaz portföyünde 2018’de 201,7 milyar metreküp seviyesine kadar yükselse de 2023’te bu ölçü yaklaşık 35 milyar metreküpe kadar geriledi. Söz konusu ölçünün 15 milyar metreküpü boru gazı olarak Ukrayna üzerinden kalan kısmı ise sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) olarak sevk edildi.
RUSYA, MÜŞTERİLERİNİ KAPTIRDI
Savaş nedeniyle uygulanan yaptırımlar sonucu, Rusya müşterilerini ABD, Katar üzere sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) tedarikçilerine ve üretim kapasitesini artıran Norveç’e kaptırdı.
TÜRKAKIM TEK SEÇENEK OLARAK GÖRÜLÜYOR
Rus gazını Avrupa’ya taşıyan en önemli boru çizgileri olan Kuzey Akım 1, Kuzey Akım 2 ve Yamal-Avrupa boru sınırları kullanıma kapanırken, Ukrayna’dan gaz sevkiyatının durması durumunda Türkiye, TürkAkım boru sınırıyla tek geçiş güzergahı olarak ön plana çıkıyor.
Türkiye ile Rusya ortasında imzalanan muahede çerçevesinde, Ocak 2020’de devreye giren TürkAkım projesi, yüksek kapasitesiyle güç denkleminde dikkati çekiyor.
Her biri yıllık 15,75 milyar metreküp kapasiteye sahip iki sınırdan oluşan TürkAkım, bugüne kadar Türkiye’ye 40 milyar, Avrupa’ya ise 53 milyar metreküpten fazla doğalgaz tedarik etti.
Rus yetkililer, Türkiye üzerinden Avrupa’ya toplamda 63 milyar metreküp gaz sevk edilebileceğini belirtmişti.
Öte yandan, Ukrayna’nın, gazın kesilmesinin akabinde Rusya’dan gelen transit fiyatlarında yıllık yaklaşık 800 milyon dolar, Gazprom’un ise gaz satışlarından yaklaşık 5 milyar dolar kaybedeceği iddia ediliyor.
“TÜRK PİYASASI, RUS GAZ İHRACATI İÇİN ÇIKIŞ NOKTASINA HALİNE GELİYOR”
Erste Investment Petrol ve Gaz Analisti Tamas Pletser hususa ait AA muhabirine yaptığı değerlendirmede Ukrayna’nın bu adımının dolaylı olarak Rusları, Türk pazarına daha fazla gaz satmaya ve hem Mavi Akım hem de TürkAkımı boru sınırları üzerinden daha fazla gaz iletmeye yönlendirdiğini belirterek, “Türk piyasası Rus gaz ithalatı için ana transit güzergahlarının kapanması nedeniyle daha da kıymetli bir çıkış noktası haline geliyor.” dedi.
Türkiye, Avrupa’ya gaz tedarikine yönelik Türkiye’nin, bölgesel bir gaz ticaret merkezi olmanın yanında Güney ve Doğu Avrupa’ya gaz tedarikinde kritik bir rol oynama konusunda kusursuz bir pozisyonda bulunduğunu kaydeden Pletser, Türkiye’nin güç konusunda çok sayıda kaynak ülkeye yakın olduğuna ve bu ülkelerden gelen boru sınırlarına mesken sahipliği yaptığına işaret etti.
TÜRKİYE, ARACI ROLÜ OYNAYABİLİR
Pletser, Azerbaycan ve Türkmenistan gazı ve hatta Katar-Türkiye doğal gaz boru sınırı üzere muhtemel projelerin de rol oynadığı avantajlı coğrafyada siyaset ve güvenlikle alakalı problemleri çözülmesi durumunda birçok fırsatın bulunduğunu belirterek, şunları kaydetti:
“Doğru bir idareyle, Türkiye’nin ticaret merkezi ve tedarik noktası olarak parlak bir geleceği var. Türkiye, doğal gaz için kıymetli bir merkez olabilir ve ülke, Orta Doğu, Karadeniz, Rusya ve Akdeniz gaz kaynakları ile Orta ve Güneydoğu Avrupa’daki ana müşteriler ortasında değerli bir aracı rolü oynayabilir.”
“TÜRKİYE, AVRUPA’YA GAZ AKIŞINDA DEĞERLİ ROL ÜSTLENECEK”
Japonya Güç İktisadı Enstitüsü Kıdemli Ekonomisti Akira Yanagisawa da sevkiyatın durmasından evvel her yıl 45 milyar metreküp gazın, Ukrayna üzerinden Rusya’dan Avrupa’ya sevk edildiğini anımsatarak, “Bu nedenle artık Avrupa, Ukrayna üzerinden yapılan sevkiyatın askıya alınması nedeniyle gaz açığını kapatmak için yurtdışından LNG ithal etmek zorunda kalacak yahut Rusya’dan Türkiye üzerinden boru çizgisiyle gaz sevkiyatını artıracaktır.” ifadelerini kullandı.
“AVRUPA’NIN PEK SEÇENEĞİ KALMADI”
Yanagisawa, Avrupa’ya sevkiyat konusunda TürkAkım dışında pek seçenek kalmadığına işaret ederek, “Bu nedenle, Türkiye, Rusya’dan Avrupa’ya boru çizgisiyle gaz iletimindeki artan hacmi kabul etmede kıymetli bir rol üstlenecektir.” değerlendirmesinde bulundu.
Oxford Güç Çalışmaları Enstitüsü Araştırma Vazifelisi Zuzana Princova ise mevcut durumda Rusya’nın TürkAkım aracılığıyla Türkiye üzerinden gaz sevkiyatını artırabileceğine işaret ederek, “Eğer Türkiye üzerinden geçen boru çizgilerinde boş kapasite varsa, Türkiye, Rus yahut Azerbaycan gazının Avrupa’ya sevkiyatında artış sağlayabilecektir. Bence bu büyük ölçüde bir kapasite problemidir.” açıklamasında bulundu.
TÜRKİYE, ATTIĞI ADIMLARLA GAZ MERKEZİ OLMA GAYESİNİ PEKİŞTİRİYOR
Son 20 yılda kurduğu LNG ve Yüzer LNG Depolama ve Gazlaştırma Ünitesi (FSRU) tesisleriyle boru gazının yanı sıra sıvılaştırılmış doğal gaz tedarik kapasitesini de artıran Türkiye, 2024’te yaklaşık 100 milyar metreküp LNG tedarikini öngören mutabakatlara imza attı.
Bu çerçevede Boru Sınırları ile Petrol Taşıma AŞ’ın (BOTAŞ) geçen yıl 4 farklı şirketle imzaladığı sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) tedariki muahedeleriyle LNG atılımı yaptı.
BOTAŞ, Umman ile 2025-2035 yılları ortasında doğal gaz temin etmek maksadıyla Ocak 2023’te bir LNG Tedarik Mutabakatı imzaladı. Buna nazaran kelam konusu ülkeden yıllık 1 milyon ton ( yaklaşık 1,40 milyar metreküp) kadar LNG ithal edilecek.
Şirketin mayısta ExxonMobil ile vardığı Mutabakat Muhtırası kapsamında, ExxonMobil Türkiye’ye yıllık 2,5 milyon tona (yaklaşık 3,45 milyar metreküp) kadar LNG tedarik edebilecek.
BOTAŞ 2 Eylül’de Shell ile 18 Eylül’de TotalEnergies ile tedariki 2027’den başlamak üzere 10 yıllık LNG mutabakatları imzaladı. Bu kapsamda, Shell mutabakatında yıllık 4 milyar metreküp, TotalEnergies mutabakatında ise yıllık 1,6 milyar metreküp doğal gazın değerli bir kısmı BOTAŞ tarafından ABD’deki üretim terminallerinden dolum yapılarak teslim alınacak, bir kısmı ise BOTAŞ’ın talebi doğrultusunda Türkiye yahut Avrupa terminallerine teslim edilecek.
100 MİLYAR METREKÜPLÜK ANLAŞMALAR
Söz konusu mutabakatların toplamına bakıldığında ismi geçen yabancı firmalardan muahede mühletleri boyunca yaklaşık 100 milyar metreküpe kadar gaz temin edilebileceği öngörülüyor.
LNG altyapısını yanı sıra Türkiye, Rusya, Azerbaycan ve İran’dan boru çizgileriyle gaz tedarik ediyor. Rusya’dan TürkAkım boru çizgisi aracılığıyla yıllık 31,5 milyar metreküp, Mavi Akım boru çizgisi üzerinden 16 milyar metreküp gaz alma kapasitesine sahip bulunuyor.
Öte yandan Azerbaycan’dan gelen Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Çizgisi’nin (TANAP) yıllık kapasitesi 16 milyar metreküp, İran-Türkiye Doğalgaz Boru Sınırı’nın yıllık kapasitesi ise 10 milyar metreküp düzeyinde bulunuyor.