MÜJDE IŞIL- Pandemide sahne alamayan tiyatroların arşiv kayıtlarının yayınlanmasıyla tiyatronun sinemalaşmasına şahit olduk. Yeniden bu devirde sıhhat ve sahneleme zorlukları nedeniyle tek kişilik oyunların sayısı gittikçe arttı. Simon Stephens’ın Çehov’un “Vanya Dayısı”ndan yola çıkarak yazdığı, Sam Yates’in yönettiği ve 2023 sonbaharında Duke of York’s Theatre’da prömiyer yapan “Vanya”yı artık izlerken bunlar aklımızın bir köşesinden geçiyor. Zira karşımızda daha doğrusu beyaz perdede bir oyun kaydı var. Sinema sineması tekniğiyle çekilmiş, kurgusu yapılmış bir ‘oyun-film’ izlediğimiz. Muhtemelen tiyatro salonunda oturup izleseniz, en ön sıradan bile oyuncunun mimiklerini bu kayıttaki kadar detaylı göremezsiniz. Sinema ve tiyatronun hibrit hâli uzaklarda görme talihimiz olmayan oyunları, performansları yanı başımıza getiriyor.
Çok karakterli “Vanya Dayı” oyunda tek bir kişinin oyunculuğunda beden buluyor. Sinemada da hatırı sayılır hayranı olan İrlandalı oyuncu Andrew Scott sekiz karaktere birden hayat veriyor. Sinemada da tiyatroda da bir oyuncunun birden fazla karakteri canlandırdığına şahit olmuştuk fakat “Vanya Dayı” üzere güç bir klasiği tek kişi oynamak farklı bir düzey. Güneş gözlüğü, el bezi, kolye haricinde hiçbir aksesuar kullanmadan ve tek kostümle erkek-kadın sekiz karakteri birden canlandırıyor Scott. Sesini, duruşunu, mimiklerini ve en zoru da ruhunu değiştiriyor. Bir karakterden başkasına geçmesi saniyeler alıyor. Karakterin ruh hâline nazaran ağlıyor, bir anda öteki karakter olup seyirciyi güldürüyor. Bayan taklidine kaçmadan Sonya’nın ünlü “Yaşayacağız Vanya Dayı…” tiradında seyircinin yüreğini dağlamak kolay mı?
Güncel uyarlama
Bizde kahramanların eline cep telefonu verilip diyaloglarına şive eklenince klasik metinlerin modernize edildiği kanaati hâkim genelde. “Vanya”da da Scott’un elindeki efekt aygıtı, tıpkı cep telefonu üzere fazlalık olsa da dekora baktığımızda buranın 19. YY Rusya kırsalı değil dünya üzerindeki rastgele bir konut olarak görüyoruz. Ivan/Vanya, Sonya ve Alexander dışındaki karakterlerin isimleri de Michael, Liam, Helena, Maureen ve Elizabeth olarak Avrupalılaştırılmış fakat Çehov karakterleri bildiğimiz üzere. Sinema ve tiyatronun geçişgenliği bu oyunun yaratıcılarını da etkilemiş olmalı. Çünkü Alexander Vladimiroviç oyunda profesör iken bu versiyonda ünlü bir sinemacı olarak karşımıza çıkıyor. Vanya Dayı da heba olan hayatı için üzülürken pekala bir Bresson ya da Ozu olabileceğini düşünüyor.
İki saat karakterden karaktere girdikten sonra sade selamla seyirciye teşekkür eden Scott sayesinde artık yeterli oyuncu sıfatını taşıyabilmek için Shakespeare deneyimi kadar sahnede tek başına kaç karakterin canlandırıldığı da sorgulanacak muhtemelen.