İthalat datalarına ve temmuz ayındaki düşüşe dikkat çeken Naki Bakır’ın, Dünya gazetesindeki “Tüketim ithalatında aylar sonra birinci düşüş” başlıklı yazısı şu halde:
Geçen yıl ikinci yarıdan itibaren uygulamaya konulan nakdî sıkılaştırma asıllı ekonomik program kapsamında faiz rekor seviyeye yükseltilirken kurların stabil hale gelmesi ile TL’de yaşanan pahalanma, iktisadın üretim ayağına yönelik orta malı ithalatından sonra tüketime yönelik eserlerin ithalatına da fren yaptırdı.
Merkez Bankası siyaset faizinin kademeli artışlarla yüzde 8,5’ten yüzde 50’ye çıkarıldığı, TL’de dövize sepetine karşı değerlenme yaşanan son bir yılda, orta malı ithalatında program öncesi başlamış olan düşüş ivmesi aylar prestijiyle hızlanarak devam etti. Tüketim malı ithalatında ise program öncesi devirde aylar itibarıyla rekor seviyelerde yaşanan artışlar giderek sürat kesti ve kelam konusu ithalat birinci sefer bu yıl temmuzda yıllık bazda düşüşe geçti.
TL bir yılda yüzde 29 değerlendi
Son bir yılda toplam ithalat hacmi, en büyük kısmı oluşturan orta mallarındaki düşüşe bağlı olarak evvelki bir yıllık dönemdeki hacmin yüzde 8 altında kaldı. Tüketim malı ithalatında ise son aydaki düşüşe karşın yıllıklandırılmış hacimlere nazaran yüzde 26 dolayında artış bulunuyor.
Merkez Bankası’nın, Türk lirasının Türkiye’nin dış ticaretinde değerli hisseye sahip ülkelerin para ünitelerinden oluşan sepet karşısındaki yüklü ortalama kıymetini izafî fiyat tesirlerinden arındırarak elde ettiği Tüketici Fiyatları (TÜFE) bazlı Gerçek Kur Endeksi’ne nazaran temmuz ayında yüzde 1,5 pahalanan TL’de son bir yıldaki pahalanma yüzde 29’a ulaştı.
Reel kur endeksinin 2003 prestijiyle 100 kabul edilen, Temmuz 2023’te 48,76’ya inmiş olan pahası, son 12 ayda daima yükselerek Temmuz 2024 itibarıyla 62,90’a kadar çıktı. Buna göre TL’nin döviz sepeti karşısındaki pahası hala 2003’ün altında olmakla birlikte son bir yılda kıymetli oranda arttı.
Reel kur endeksi baz alınarak TL’nin döviz sepeti karşısındaki kıymeti Temmuz 2023 prestijiyle 100 kabul edilirse, bu yılın temmuz ayı prestijiyle 129’a çıkmış bulunuyor.
İthalatta pahalı TL etkisi
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) geniş ekonomik kategorilerin sınıflaması (BEC) bazındaki dış ticaret datalarına nazaran, üretime yönelik yapılan ve yıllar prestijiyle ithalat faturasında en büyük kalemi oluşturan orta malı (hammadde) dış alımında son bir yılda aylar prestijiyle kesintisiz olarak düşüş yaşandı.
2023’ün başlarında aylık 27 milyar dolara yakın seviyeleri gören orta malı ithalatı, marttan itibaren düşüşe geçmişti. Program devrinde orta malı ithalatı Temmuz 2023 prestijiyle evvelki yılın tıpkı ayına nazaran yüzde 4,7 düşüşle 22,4 milyar dolar oldu ve izleyen aylarda da süren düşüş trendi ile temmuzdaki aylık hacmin daima altında seyretti.
Ağustosta yıllık bazda yüzde 16,5 düşüşle 21,6 milyar ve eylülde 24,3’lük sert düşüşle 19,6 milyar dolara gerileyen kelam konusu ithalatta son bir yılda aylar prestijiyle en sert düşüş ise yüzde 28,9’la bu yıl ocakta yaşandı. Kelam konusu ithalat bu yıl haziran ayında 17,4 milyar dolarla son üç yıllık periyodun aylık bazda en düşük seviyesine indi, temmuz ayında da yüzde 9,2 düşüşle 20,4 milyar dolar oldu.
Tüketim ithalatında birinci düşüş
Yeni ekonomik siyasetlerin geçerli olduğu 2023’ün ikinci yarısından itibaren sonuncu tüketim mallarının aylık ithalatı ise giderek sürat kesmekle birlikte, bu yıl temmuza kadar artış ivmesini korudu.
Geçen yıl temmuzda yıllık bazda yüzde 99,6’la rekor bir artış kaydederek 4,7 milyar dolarla en yüksek aylık seviyelerinden birini gören tüketim malı ithalatı, izleyen aylarda artmaya devam etti. Evvelki yılın birebir aylarına nazaran ağustosta yüzde 44,1, eylülde yüzde 37,2 artan tüketim malı ithalatı, ekimde yüzde 78’le aylar prestijiyle yeni devrin en yüksek ikinci artışını kaydetti.
İzleyen aylarda ise tüketim malı ithalatında yıllık artışlar kısmen sürat keserek kasımda yüzde 39,7, aralıkta yüzde 26,7, bu yıl ocakta yüzde 13,6, şubatta yüzde 26, martta yüzde 19,4 oldu. Nisanda yüzde 34,1 artan tüketim malı ithalatı, yüzde 20,1 arttığı mayısta 5 milyar dolara yaklaşarak son bir yılın en yüksek aylık seviyesini gördü. Tüketim malı ithalatında yıllık artış ivmesi haziran ayında yüzde 5’e düştü. Temmuz ayında ise kelam konusu ithalat yüzde 3,1’le 25 ay sonra birinci defa düşüş kaydetti.
Ağustos 2023 başı ile bu yılın temmuz sonu ortasındaki bir yıllık devirde Türkiye toplam 343,8 milyar dolarlık ithalat gerçekleştirdi. Toplam ithalat önceki bir yıllık periyoda nazaran yüzde 8,1 azaldı. Ağustos 2022-Temmuz 2023 periyodunda toplam ithalat 374 milyar dolar olmuştu.
Sanayi başta olmak üzere ekonominin üretim ayağında kullanılan ve toplam pastada en büyük hissesi alan orta mallarının ithalatı bir yıllık periyotlara nazaran yüzde 15,8 düşüşle 284 milyar dolardan 239,2 milyar dolara geriledi. Yeni yatırım eğiliminin göstergesi niteliğindeki sermaye (yatırım) malı ithalatının yıllık fiyatı ise önceki bir yıllık periyoda nazaran yüzde 8,1 artışla 52,5 milyar dolar oldu.
Temmuzdaki düşüşe karşın tüketim malı ithalatının son bir yıldaki hacmi de evvelki on iki aylık periyoda nazaran yüzde 25,9 artışla 51,8 milyar dolara ulaştı. Buna nazaran yıllık bazda tüketim malı ithalatı yatırım mallarını yakaladı. Tüketim mallarının evvelki bir yıldaki toplam ithalatta yüzde 11 olan hissesi, son bir yılda yüzde 15,1 olarak gerçekleşti.
Tüketim malı ithalatının üçte birden fazlasını ithal arabalar oluşturuyor. Sağlam, yarı dayanıklı ve dayanıksız tüketim malları ile aslı yiyecek, içecek olan işlenmiş ya da işlenmemiş ürünler, motor akaryakıtı ve hafif yağlar ve endüstriyle ilgisi olmayan araç ve gereçler bu kapsamda yer alıyor.